Η Αριστερά και ο δημοκρατικός σοσιαλισμός του 21ου αιώνα – στρατηγική και αξιακές προτεραιότητες για το μεγάλο αυτό όραμα της Αριστεράς
Όταν μια ιδέα, ένα κίνημα, μια κυβέρνηση βρίσκεται σε υποχώρηση, η πιο καλή άμυνα είναι η απόδραση στο μέλλον.
Η Αριστερά και ο δημοκρατικός σοσιαλισμός του 21ου αιώνα – αναδιανομή και εκβάθυνση της δημοκρατίας
Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή μια ολομέτωπη επίθεση.
Οι πιο παράταιροι μνηστήρες, από την Άκρα Δεξιά ώς την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά, έχουν συνεταιριστεί ελπίζοντας ότι η κυβέρνηση θα ανατραπεί από τη συντονισμένη επίθεση δικαιολογημένων λαϊκών παραπόνων και ψευδών συστημικών καταγγελιών.
Αυτή λοιπόν τη δύσκολη στιγμή πρέπει να αρχίσουμε μια μεγάλη συζήτηση για το όραμα της Αριστεράς του 21ου αιώνα.
Θεωρία και Πράξη
Θα μου πείτε, σήμερα τα σημαντικά είναι οι συντάξεις, το αγροτικό, οι πρόσφυγες. Θεωρητικές συζητήσεις και φιλοσοφίες μπορούν να περιμένουν. Και όμως η Αριστερά ήταν πάντα η σκέψη στην πράξη.
Το πρόβλημα δεν είναι ότι έχουμε πολλή θεωρία και λίγη πράξη, αλλά ακριβώς το αντίθετο.
Πολλές αστοχίες της «πρώτης φοράς Αριστερά» ήταν αποτέλεσμα περιορισμένης θεωρητικής κατανόησης, απρογραμμάτιστου κυβερνητισμού και έλλειψης συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης.
Δεν έχουμε βέβαια εγχειρίδιο ή συνταγή να την πάρουμε από το ράφι και να την εφαρμόσουμε.
Και οι δύο ιστορικές εκφάνσεις της Αριστεράς του 20ού αιώνα, ο υπαρκτός σοσιαλισμός και η σοσιαλδημοκρατία, απέτυχαν.
Η έλλειψη δημοκρατίας και οι αδυναμίες του συγκεντρωτικού οικονομικού μοντέλου οδήγησαν τα κομμουνιστικά κράτη στην παρακμή και την πτώση.
Η σοσιαλδημοκρατία ήταν το μεγάλο ευρωπαϊκό επίτευγμα του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα.
Το κοινωνικό κράτος: ένας εύθραυστος συνδυασμός καπιταλισμού και δημοκρατίας, κατάκτηση των εργατικών αγώνων αλλά και παραχώρηση του καπιταλισμού για να δημιουργηθεί ιδεολογικός αντίπαλος του κομμουνισμού.
Αλλά το 1989 άνοιξε τον δρόμο για την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού.
Τα μεγάλα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αποδέχτηκαν τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, τις ιδιωτικοποιήσεις των δημόσιων πόρων και των κοινών αγαθών, την απορρύθμιση των αγορών, τον περιορισμό και την περιφρόνηση της δημοκρατίας.
Το όραμα
Ο ΣΥΡΙΖΑ χρειάζεται λοιπόν ένα μεγάλο όραμα, ένα νέο αριστερό αφήγημα που θα ξαναπαντρέψει θεωρία και πράξη.
Πρέπει να πειραματιστεί, να χρησιμοποιήσει τη θεσμική και κινηματική εμπειρία, να εμπιστευτεί τον κόσμο που τον εμπιστεύτηκε τρεις φορές.
Το παγκόσμιο ενδιαφέρον διανοούμενων και Αριστεράς για κυβέρνηση και κόμμα οφείλεται στο ταξίδι τους σε αχαρτογράφητα εδάφη. Έχει ρίσκα η προσπάθεια, είχε και θα έχει αποτυχίες.
Η Αριστερά είναι συνηθισμένη να αποτυγχάνει θεωρητικά και να ηττάται πολιτικά.
Τώρα, σαν το παιδί που ανεβαίνει σε ποδήλατο για πρώτη φορά ή αυτόν που πέφτει στην θάλασσα για να μάθει να κολυμπάει, πρέπει και να δημιουργήσει την αριστερή κυβερνησιμότητα ενώ προσπαθεί να κυβερνήσει σε ένα τελείως εχθρικό περιβάλλον.
Ισοδημοκρατία
Ισοδημοκρατία ή ο δημοκρατικός σοσιαλισμός του 21ου αιώνα. Το νέο αφήγημα της Αριστεράς πρέπει να είναι απλό, καθαρό και εφαρμόσιμο.
Ξεκινάει από γενικές αξίες και αρχές και εξειδικεύεται κατά κλάδο και περιοχή.
Πρέπει να χτίσουμε από την αρχή τον δημοκρατικό σοσιαλισμό του 21ου αιώνα, να προχωρήσουμε προς την ισοδημοκρατία.
Ο νεολογισμός «ισοδημοκρατία» ξεκινάει από την έννοια της «ισοελευθερίας» (equaliberty) του Ετιέν Μπαλιμπάρ. Για τον Μπαλιμπάρ, δεν υπάρχει ελευθερία χωρίς ισότητα και ισότητα χωρίς ελευθερία.
Εντούτοις, η πρώτη εξίσωση παραβιάζεται καθημερινά στη Δύση και η δεύτερη ήταν αιτία της πτώσης του υπαρκτού.
Ο ιδεατός συνδυασμός τους δεν υπάρχει, αλλά αποτελεί το μεγάλο αίτημα της αριστερής πολιτικής.
Βάζουμε λοιπόν την έμφαση στη δημοκρατία γιατί μόνο πολιτικά μπορούμε να προχωρήσουμε στην ισοελευθερία, και στην ισότητα, γιατί μόνο η μείωση των ανισοτήτων οδηγεί στην αύξηση της ελευθερίας.
Η πορεία προς έναν ορίζοντα
Η ισοδημοκρατία αντιμετωπίζει τον πολιτικό προγραμματισμό και τις δράσεις κυβέρνησης και κόμματος σαν πορεία προς έναν ορίζοντα, μια διαχωριστική γραμμή που απομακρύνεται όσο την πλησιάζουμε.
Παραμένει ανοικτός και άπιαστος ο ορίζοντας αλλά οδηγεί σαν φάρος την καθημερινή πρακτική. Αποτελεί λοιπόν ένα είδος «κανονιστικής» ιδέας.
Κάθε επί μέρους εφαρμογή της ανοίγεται σε παραπέρα βάθεμα, αλλάζοντας και στρατηγικό στόχο και πολιτικό υποκείμενο, και κυβέρνηση και κόμμα.
Η διαχωριστική του παρέμβαση είναι διαρκής, αλλά η λειτουργία αλλάζει καθώς κάθε επιτυχία οδηγεί στον επαναπροσδιορισμό του επόμενου βήματος και σε νέο κύμα ριζοσπαστικοποίησης.
Αν ορίζοντας είναι η μορφή, το περιεχόμενό του είναι το αξίωμα ισότητας και η δημοκρατία. Ισότητα πρώτα.
Η Ανισότητα
Μέλημα της αριστερής κυβέρνησης είναι η συνεχής μείωση της ανισότητας, το κλείσιμο της ψαλίδας μεταξύ πλούσιων και φτωχών, που έγινε χάσμα τα χρόνια της λιτότητας.
Η Ελλάδα βρίσκεται στη θέση 140 από 180 χώρες στις μετρήσεις του Gini Coefficient, του καλύτερου τρόπου μέτρησης της ανισότητας.
Η παγκόσμια βιβλιογραφία έχει αποδεχτεί ότι η ανισότητα, πέρα από την κοινωνική αδικία, είναι και οικονομικά καταστροφική.
Η κοινωνική δικαιοσύνη και ο πόλεμος κατά της ανισότητας αντικαθιστούν λοιπόν την αντιμνημονιακή, αλλά διατηρούν την ταξική διαχωριστική γραμμή.
Προτεραιότητες της Αριστεράς
Η Αριστερά δεν ενδιαφέρεται βέβαια μόνο για νούμερα και στατιστικές και πρέπει να εφαρμόζει ακόμη και το νεοφιλελεύθερο μνημόνιο με αναδιανεμητικό τρόπο.
Με αυτόν τον τρόπο, η πραξικοπηματική ήττα στη μάχη μπορεί να μετατραπεί διαλεκτικά σε συστατικό της νίκης στον πόλεμο.
Η επανεκκίνηση της οικονομίας, η συλλογή νέων πόρων από τον περιορισμό των προνομίων της ολιγαρχίας, οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις και η απομείωση του χρέους πρέπει να συνδυάζονται άμεσα με νέα μέτρα ελάφρυνσης των βαρών των κοινωνικά αδύναμων και υποστήριξης του αναιμικού κοινωνικού κράτους.
Η δίκαιη αναδιανομή του εθνικού προϊόντος αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα της Αριστεράς και το πρώτο βήμα προς τον δημοκρατικό σοσιαλισμό του 21ου αιώνα.
Η Δημοκρατία
Δεύτερο, δημοκρατία. Ο νεοφιλελευθερισμός υποτάσσει την πολιτική στην οικονομία, τη δημοκρατική αντιπαράθεση στην «επιστημονική» αλήθεια. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία γίνεται έτσι αναιμική, ντεκαφεϊνέ.
Πρέπει λοιπόν να επαναπολιτικοποιήσουμε την πολιτική, να εκδημοκρατίσουμε το κράτος και να υποστηρίξουμε πολύμορφες κοινωνικές αμεσοδημοκρατικές πρωτοβουλίες.
Η δημοκρατία επεκτείνεται από την κεντρική πολιτική σκηνή στην οικονομία, την κοινωνία, τον πολιτισμό, τη γειτονιά και ταυτόχρονα μεταμορφώνεται από θερμική διαδικασία σε μια νέα μορφή ή είδος ζωής.
Η εκπροσώπηση και ανάθεση σε αντιπροσώπους και θεσμούς συμπληρώνεται από μορφές άμεσης δημοκρατίας.
Υπηρεσίες και αρμοδιότητες αφαιρούνται σταδιακά από την κρατική εξουσία και μεταφέρονται στη διαβούλευση και απόφαση των πολιτών.
Δεν θα υπάρξει βέβαια κάποια στιγμή που θα αναφωνήσουμε «Φτάσαμε, έχουμε δημοκρατικό σοσιαλισμό, πετύχαμε».
Ο ορίζοντας
Ο ορίζοντας δεν είναι ούτε ουτοπία που συνεχώς αναβάλλεται ούτε κάποιο καθεστώς που το ξέρουμε από τα πριν και μπορούμε να πιστοποιήσουμε την πραγμάτωσή του.
Ο ορίζοντας υπάρχει εδώ και τώρα, ενσωματωμένος σε κάθε σχέση, σε κάθε αγώνα, σε κάθε νίκη.
Η κατεύθυνση παραμένει, αλλά οι επιμέρους στόχοι μετατοπίζονται σε μια αλληλουχία ριζοσπαστικών κυμάτων που διαδέχονται το ένα το άλλο.
Η αντιστροφή της ανθρωπιστικής κρίσης, λόγου χάριν, είναι απαραίτητη αλλά δεν είναι ούτε αυτοσκοπός ούτε τερματικός σταθμός.
Μετά την ανάσχεση των συμπτωμάτων, το επόμενο βήμα αντιμετωπίζει τα αίτια της κρίσης, τον αχόρταγο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό.
Το αξίωμα ισότητας κατευθύνει τις πολιτικές που σταδιακά κλείνουν την ψαλίδα, ενώ η επέκταση και το βάθεμα της δημοκρατίας εντάσσουν τα λαϊκά στρώματα που απελευθερώνονται στον προοδευτικό πόλο.
Κάθε αίτημα, κάθε επιτυχία γίνεται έτσι βήμα μιας μακράς διαδικασίας και πορείας και προϋπόθεση για τον επόμενο, πιο ριζοσπαστικό σταθμό.
Έτσι το μέλλον γίνεται συστατικό του παρόντος, έτσι το όραμα κατευθύνει την καθημερινή πράξη.
Κώστας Δουζίνας, βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής Πολιτικής και Νομικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
Πηγή: Η εφημερίδα των συντακτών
Παραθέτουμε παρακάτω αποσπάσματα και συνδέσμους άρθρων σχετικά με το θέμα “δημοκρατικός σοσιαλισμός”:
«Ωστόσο, είναι αναγκαίο να θυμόμαστε ότι η σχεδιασμένη οικονομία δεν είναι ακόμα ο σοσιαλισμός. Μια σχεδιασμένη οικονομία μπορεί να συνοδεύεται από την απόλυτη υποδούλωση του ατόμου.
Η επίτευξη του σοσιαλισμού απαιτεί την επίλυση μερικών πολύ δύσκολων κοινωνικο-πολιτικών προβλημάτων:
πώς είναι δυνατό, με δεδομένη την τρομακτική συγκέντρωση πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, να αποτραπεί η γραφειοκρατία από το να γίνει παντοδύναμη και αλαζονική;
Πώς μπορούν να προστατευθούν τα δικαιώματα του ατόμου και κατ’ επέκταση, πώς μπορεί να εξασφαλισθεί ένα δημοκρατικό αντίβαρο στην εξουσία της γραφειοκρατίας;»
Του Γερμανού φιλοσόφου Αξελ Χόνετ
«Σήμερα δεν μπορούμε πλέον να σκεφτόμαστε τον σοσιαλισμό χωρίς δύο απαραίτητα διδάγματα του φιλελευθερισμού.
Το πρώτο είναι η ιδέα ότι το επίκεντρο των προσπαθειών μας -και των σοσιαλιστικών προσπαθειών- πρέπει να παραμένει πάντα η ελευθερία του ατόμου.
Το άλλο είναι η αναγκαία σημασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων ελευθερίας.
Σήμερα η Αριστερά θα πρέπει να έχει το θάρρος να καταστήσει εκ νέου πειστική την ιδέα μιας ισχυρής πολιτικής ρύθμισης της οικονομίας και του χρηματιστικού κόσμου.
Να τοποθετήσει ξανά στο επίκεντρο την αξία των δημόσιων αγαθών: των νοσοκομείων, των σχολείων, των δημόσιων χώρων που αποσπώνται από την κατανάλωση.»
Ελένη Πορτάλιου, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο: «Η επικαιρότητα της στρατηγικής το δημοκρατικού δρόμου για τον σοσιαλισμό»
«Ο Πουλαντζάς εμμένει, πολύ σωστά, στη σημασία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (πολιτικά κόμματα, ελευθερίες), η υποτίμηση ή κατάργηση της οποίας λειτούργησε αρνητικά και για την άμεση.
Εδώ πρέπει να θυμηθούμε την αναφορά του στη Ρόζα Λούξεμπουργκ, φλογερή επαναστάτρια και υπέρμαχο της άμεσης δημοκρατίας των Σοβιέτ, η οποία υπερασπιζόταν τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς, θεωρώντας ότι η κατάπνιξη της πολιτικής ζωής θα οδηγούσε και τα ίδια τα Σοβιέτ σε παράλυση.
Δίχως γενικές εκλογές, απεριόριστη ελευθερία τύπου και συγκεντρώσεων, δίχως ελεύθερη διαπάλη των διαφόρων απόψεων, η ζωή σβήνει σε κάθε πολιτικό θεσμό και θριαμβεύει μόνο η γραφειοκρατία.»
