του Γιάννου Γιαννόπουλου
Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αδιέξοδο, το οποίο απαιτεί τη μέγιστη δυνατή ψυχραιμία και συντροφικότητα για να τοποθετηθεί οποιοσδήποτε, τη στιγμή που η συλλογική και προσωπική ματαίωση του κόσμου της ριζοσπαστικής αριστεράς είναι προ των πυλών. Οι ιστορικές αναλογίες δεν είναι πάντοτε δόκιμες, αλλά προσφέρονται μάλλον για την εξαγωγή συμπερασμάτων σε τόσο κρίσιμες ιστορικές στιγμές. Υπό αυτήν την έννοια, είναι κατανοητή η αφήγηση των συντρόφων που υποστηρίζουν την υποταγή στην ασφυξία που μας επιβάλλει το άρχον συγκρότημα της Ευρωζώνης, με τον ίδιο τρόπο που είναι κατανοητή η συνθηκολόγηση του ΕΑΜ μετά τη λήξη του πολέμου στην Καζέρτα και στο Λίβανο, υπό το φόβο της αδυναμίας του να σιτίσει τον πληθυσμό στην Ελλάδα χωρίς τη βοήθεια κανενός, και ελλείψει υποδομών, παρότι είχε υπεροπλία στον ελλαδικό χώρο. Ένα αντίστοιχα εκβιαστικό δίλημμα καλείται και σήμερα να απαντήσει η κυβέρνηση, έχοντας να διαχειριστεί μια τεράστια πολιτική νίκη την περασμένη Κυριακή “κόντρα σε θεούς και δαίμονες”: μια νίκη δημοκρατίας, αξιοπρέπειας, αλλά και βαθιά ταξική. “Ή υπογράφετε ή τη Δευτέρα σας οδηγούμε σε άτακτη χρεωκοπία”. Ο φόβος για την αδυναμία διαχείρισης της επόμενης μέρας είναι, επομένως, καθ’ όλα σεβαστός.
Αυτή η στιγμή επίσης δεν είναι κατάλληλη για να αναλύσουμε τι πήγε λάθος. Εάν ηττηθεί η Αριστερά, θα έχουμε πάρα πολλά χρόνια μπροστά μας να αναλογιστούμε σφάλματα και παραλείψεις ή τι θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, τόσο πριν όσο και μετά τις εκλογές. Αλλά θα έχει χαθεί μια τεράστια ιστορική ευκαιρία, και ταυτόχρονα θα έχουν χαθεί και σχεδόν όλες οι ελπίδες για την ελληνική κοινωνία. Εξάλλου, είναι πολύ πιθανό, ακόμα και με άλλους χειρισμούς και επιλογές άλλων προσώπων – προσώπων που θα είχαν στηρίξει το δημοψήφισμα και το όχι αντί να το σαμποτάρουν- πάλι να βρισκόμασταν αντιμέτωποι με το ερώτημα που ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρούσε καταστατικά ότι δεν θα αντιμετωπίσει: “μνημόνιο ή grexit“. Την ίδια στιγμή, δεν μπορούμε να προεξοφλήσουμε την πορεία των πραγμάτων εάν υπήρχε το σχέδιο εξόδου από το ευρώ, καθώς η λαϊκή συνειδητοποίηση για τη λειτουργία του κοινού νομίσματος και των ευρωπαϊκών θεσμών αυξήθηκε προϊούσας της διαπραγμάτευσης, και καθώς τα φύλα συκής έπεφταν το ένα μετά το άλλο, αποκαλύπτοντας το στυγνό πρόσωπο και τις εκβιαστικές λειτουργίες των “θεσμών”.
Είναι ίδιον των πολιτικών υποκειμένων που επιλέγουν να εμπλακούν ενεργητικά στην κίνηση των μαζών και την πάλη των τάξεων, να μην έχουν πολιτικά προτάγματα που ευρύτερες κοινωνικές ομάδες δεν είναι έτοιμες να ενστερνιστούν, και η οπτική τους για τα πράγματα να αλλάζει διαλεκτικά με την κοινωνική. Βέβαια, θα πρέπει να παραδεχτούμε εδώ, τόσο στους εαυτούς μας όσο και στην κοινωνία, ότι κάναμε λάθος: η ασυμμετρία της οικονομικής λειτουργίας των επί μέρους καπιταλιστικών κοινωνικών σχηματισμών της ευρωζώνης αλλά και της ταξικής πάλης εντός αυτών, οδηγεί σε διαφορετικούς συσχετισμούς σε κάθε χώρα, και εφόσον η προοδευτική αλλαγή δεν έρχεται πρώτα στις μητροπόλεις της Ευρωζώνης και κυρίως στη Γερμανία, η Ευρωζώνη δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί. Ταυτόχρονα, ο φόβος της διάλυσης του ευρώ δεν παρήγαγε αρκετές πιέσεις, καθώς έχει υπάρξει μερική θωράκιση του νομίσματος, θωράκιση που χρησιμοποιήθηκε εντατικά τις προηγούμενες μέρες στις διεθνείς χρηματαγορές, αν και καθόλου σίγουρο δεν είναι ότι το ευρώ δεν θα έχει σοβαρό πρόβλημα στην περίπτωση εξόδου μιας χώρας από αυτό. Ταυτόχρονα, μετά τα γεγονότα του τελευταίου μήνα, νομίζω καμιά σοβαρή αστική ή αριστερή πολιτική δύναμη σε χώρα της ευρωζώνης δεν μπορεί να μην αρχίσει να επεξεργάζεται σχέδιο εξόδου, καθώς ακόμα και η διάλυση του νομίσματος δεν είναι απίθανο σενάριο πλέον. Τα παραπάνω θα πρέπει να τα έχουμε ως δεδομένο στο εξής για να μην επαναλάβουμε τα ίδια λάθη.
Θεωρώ ότι βραχυπρόθεσμα η συμφωνία είναι πολιτικά υπερασπίσιμη σε ευρύτερα ακροατήρια εκτός Αριστεράς, ανεξαρτήτως περιεχομένου, δεδομένου του εκβιασμού αλλά και της εικόνας και της αντιπολίτευσης. Υπάρχει πολύς κόσμος που θεωρεί ότι “αυτοί τουλάχιστον το παλέψανε”, “δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι καλύτερο”, “ο ΣΥΡΙΖΑ μόνο ρώτησε τον κόσμο”, “ο Τσίπρας είναι ο πρώτος πρωθυπουργός με τσαμπουκά”. Δεν είναι όμως κοινωνικά βιώσιμη. Έτσι σε λίγο καιρό, εκείνοι ακριβώς που ο ΣΥΡΙΖΑ φιλοδόξησε να εκπροσωπήσει, θα πλήττονται βάναυσα από νέες μνημονιακές πολιτικές, αλλά και τη συνέχιση των παλιών, και το πολιτικό του κεφάλαιο της κυβέρνησης θα εξανεμιστεί, μαζί με τις ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον. Όταν έρθει πάλι η δόση του ΕΝΦΙΑ, οι νέοι φόροι στους αγρότες, οι κατασχέσεις πρώτης κατοικίας, ο ΣΥΡΙΖΑ θα τελειώσει. Αρκεί να θυμηθούμε πόσο καιρό χρειάστηκε η διάλυση του ΠΑΣΟΚ με όλο αυτό το σύστημα εξουσίας που είχε οικοδομήσει επί δεκαετίες, τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, τα συμφέροντα και τα αστικά ΜΜΕ που το στήριζαν, για να φανταστούμε το μέλλον του ΣΥΡΙΖΑ. Και να έχουμε πολύ καλά στο μυαλό μας ότι αν χαθεί η ελπίδα για μια εναλλακτική, ο κοινωνικός κανιβαλισμός και οι ακροδεξιές διέξοδοι ίσως και να μην είναι πολύ μακριά. Οι ναζί της ΧΑ φαίνεται ότι διείδαν ήδη το πολιτικό κενό που δημιουργείται, και θα κάνουν τα πάντα για να το εκμεταλλευτούν και να βγουν από τη γωνία που έχουν στριμωχτεί κοινωνικά και δικαστικά.
Δεδομένων των προηγουμένων, ανοίγονται μπροστά μας τρία κακά σενάρια, τα οποία πρέπει να αποφευχθούν συνολικά κατά τη γνώμη μου:
1) Μια άμεση και άτακτη έξοδος από το ευρώ χωρίς σαφή λαϊκή νομιμοποίηση και με ελάχιστη προετοιμασία. Επιλογή φοβερά ριψοκίνδυνη, με όρους λαϊκού παράγοντα πρωτίστως και όχι τεχνικούς, αφού είναι πιθανό στις πρώτες μεγάλες δυσκολίες, ακόμα και ο ίδιος κόσμος που ψήφισε ΟΧΙ αψηφώντας την τρομοκρατία και αντιμετωπίζοντας το σενάριο της εξόδου, να στραφεί εναντίον μας, να έχουμε δηλαδή μια αντιδραστική αντικυβερνητική κινητοποίηση, με ερείσματα και στους φτωχούς.
2) Να μας διώξει το σκληρό τμήμα των δανειστών από το νόμισμα με τους δικούς του όρους, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να ασκήσουμε καν τραπεζική πολιτική, όντας δεμένοι χειροπόδαρα, έχοντας ουσιαστικά και μνημόνιο και έξοδο από το νόμισμα.
3) Να επιχειρήσει ο ΣΥΡΙΖΑ δια της κυβέρνησης να εφαρμόσει αυτό το μνημόνιο, και να διαλυθεί μαζί με τα κοινωνικά στρώματα και ομάδες που εκπροσωπεί και τα οποία τον έφεραν στην κυβέρνηση. Μνημόνιο, το οποίο εκτός των άλλων είναι και ανεφάρμοστο αφού θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη ύφεση, ενώ ακόμα και τα ελάχιστα θετικά μέτρα που περιλαμβάνει όπως η φορολόγηση των εφοπλιστών χρειάζονται ριζοσπαστικές πολιτικές παρεμβάσεις για να εφαρμοστούν (υπάρχουν ήδη ναυτιλιακές επιχειρήσεις που προαναγγέλλουν τη φυγή τους από την Ελλάδα, και δεν έχουμε κανένα εργαλείο να τις σταματήσουμε).
Για να αποφύγουμε λοιπόν αυτά τα τρία εξαιρετικά προβληματικά σενάρια, νομίζω ότι χρειάζεται να δημιουργήσουμε έναν κόμβο λαϊκής νομιμοποίησης με ένα διάστημα προετοιμασίας για την έξοδο από το ευρώ. Το δίλημμα πρέπει να είναι πλέον ξεκάθαρο και να τεθεί σε εκλογική διαδικασία: Ή κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ εκτός ευρώ, με βαθιά λιτότητα το πρώτο διάστημα, αλλά αξιοπρέπεια, σχέδιο ανασυγκρότησης, πολύ δικαιότερη κατανομή των βαρών και προοπτική, ή κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-Ποταμιού, εντός ευρώ σε έναν αργό μνημονιακό θάνατο που θα διαρκέσει πάνω από μια δεκαετία.
Μην βαυκαλιζόμαστε: μια έξοδος δεν θα είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Θα έχει πολλές τεχνικές δυσκολίες και πραγματικά προβλήματα τον πρώτο καιρό, χρειάζεται εκ βάθρων ανασυγκρότηση του δημόσιου τομέα για να γίνει αποτελεσματικός, διακρατικές συμφωνίες για πρώτες ύλες, διαρκή κινητοποίηση του λαϊκού παράγοντα για την εφαρμογή οιονεί επαναστατικών μέτρων ώστε να περιοριστούν οι επιπτώσεις για τα χαμηλότερα στρώματα μέσω αναδιανεμητικών πολιτικών ταυτόχρονα με την ανάκαμψη. Την ίδια στιγμή, μια “βελούδινη” ή συμφωνημένη καθόλα έξοδος δεν μπορεί να διασφαλιστεί, καθώς θα σήμαινε πιθανότατα τον μη έλεγχο των τραπεζών από μεριάς μας, οπότε ας μην έχουμε αυταπάτες ως προς αυτό. Μια τέτοια διαδικασία χρειάζεται και αλλαγή μεθοδολογίας, άνοιγμα των κέντρων λήψης αποφάσεων, στελέχωση μιας πιθανής κυβέρνησης με ανθρώπους που να πιστεύουν βαθιά αυτή την υπόθεση, εμπιστοσύνη και μεταφορά εξουσιών στους εργαζομένους που τόσα χρόνια κινούν την εγχώρια οικονομική δραστηριότητα και διαθέτουν ταυτόχρονα τις γνώσεις αλλά και το ταξικό ένστικτο για μια τέτοια δύσκολη διαδικασία, αλλά και κομματική ανασυγκρότηση που θα επιτρέπει στον ΣΥΡΙΖΑ να λειτουργεί ως νευρικό σύστημα στο κοινωνικό σώμα, έχοντας εικόνα από όλους τους κοινωνικούς χώρους και τα επίπεδα.
Για να υλοποιηθεί το παραπάνω σχέδιο, χρειάζεται μετά την κατάληξη σε συμφωνία, η κυβέρνηση να παραιτηθεί, καταγγέλλοντας το πραξικόπημα που ουσιαστικά επιβλήθηκε από την Ευρωζώνη, και παραδεχόμενη ειλικρινώς λάθη και ανεπάρκειες, και να παραδώσει σε μια μεταβατική κυβέρνηση ειδικού σκοπού ώσπου να γίνουν εκλογές το φθινόπωρο. Με δεδομένη την καχυποψία των δανειστών και τον πλήρη έλεγχο ασφυξίας που μπορούν να επιβάλλουν, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί να συνεχίσει, καθώς θα της ζητούν κοινωνικό “αίμα” για κάθε σταγόνα χρηματοδότησης. Μια τέτοια κίνηση εμπεριέχει το ρίσκο της διατάραξης της πολιτικής σταθερότητας που απαιτούν οι δανειστές για να μην πνίξουν την οικονομία, αλλά πλέον η Ελλάδα θα είναι ξανά τυπικά σε πρόγραμμα, άρα θα είναι εν αναμονή οι “θεσμοί” ενώ ταυτόχρονα θα είναι λιγότερο νομιμοποιημένοι να διακόψουν τη χρηματοδότηση (έστω και αν είναι μόνο για αποπληρωμές δανείων και στοιχειωδώς για μισθούς και συντάξεις), ενώ θα έχουν και μια πίεση να στηρίξουν το δικό τους στρατόπεδο στην Ελλάδα και να μην οδηγήσουν σε άτακτη χρεωκοπία μια χώρα σε προεκλογική περίοδο, και ενώ η παγκόσμια οικονομία είναι ασταθής, και δεν θα μπορούν να το χρεώσουν στην Αριστερά όπως θα έκαναν σήμερα. Είναι ένα ρίσκο που νομίζω ότι πρέπει να είμαστε διατεθειμένοι να αναλάβουμε.
Ακόμα και να ηττηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ σε αυτές τις εκλογές, πράγμα καθόλου σίγουρο, θα έχει δικαιώσει τον κόσμο που ψήφισε όχι με συνείδηση της επιλογής του, η ελπίδα για μια εναλλακτική, έστω και πολύ δύσκολη, θα παραμείνει ζωντανή, οι πολιτικοί μας αντίπαλοι θα είναι στριμωγμένοι στη γωνία, έχοντας απέναντι ένα κόμμα που ακόμα και με πρόγραμμα εξόδου από την ευρωζώνη θα έχει καταγράψει πολύ μεγάλα ποσοστά, ενώ και τα ρήγματα στην Ευρωζώνη θα βαθαίνουν μέρα με τη μέρα. Ενδέχεται η τρόικα να δώσει καλύτερη συμφωνία σε μια δεξιά κυβέρνηση, αλλά μια τέτοια κίνηση θα αποκαλύψει ακόμα περισσότερο το έλλειμμα δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ ταυτόχρονα η εγχώρια τρόικα θα έχει μεγάλα εμπόδια στο να εφαρμόσει νέα μνημονιακά μέτρα. Αν κερδίσει, θα έχει τεράστια λαϊκή νομιμοποίηση να εφαρμόσει έναν εναλλακτικό δρόμο στην Ευρώπη, κόντρα στις δυσκολίες του πρώτου διαστήματος.
Σε κάθε περίπτωση, το δημοψήφισμα ήταν μια διαδικασία που απέδειξε ότι οι λαοί μπορούν να μη λυγίζουν μπροστά στους εκβιασμούς, δημιούργησε πρώτη φορά μικρές ρωγμές στην αντιμετώπιση των δανειστών, προκάλεσε ανησυχία στην Ιταλία και στη Γαλλία για το τι μέλλει γενέσθαι, δημιούργησε τεράστια κύματα αλληλεγγύης σε ολόκληρη την Ευρώπη, προκάλεσε συζητήσεις στο -διακοσμητικό ουσιαστικά- ευρωκοινοβούλιο, και αποτελεί ήδη ένα ιστορικό γεγονός. Την ίδια στιγμή εκπαίδευσε, άθελά μας, μεγάλο κομμάτι των “από κάτω” στις συνέπειες μιας κατάστασης εντελώς μη κανονικής, με τα capital controls, τις εκατοντάδες απολύσεις, τα lockouts επιχειρήσεων, τους εκβιασμούς και τις συγκρούσεις στους χώρους εργασίας. Μια κατάσταση που μπορεί να προσομοιάζουν στις συνθήκες του πρώτου καιρού μιας εξόδου από το νόμισμα, και την οποία η κοινωνία αντιμετώπισε πολύ ψύχραιμα. Δημιούργησε πρωτοφανείς εμπειρίες στις λαϊκές τάξεις επομένως, και ενόψει πιθανών επικείμενων άγριων συγκρούσεων στην πορεία χάραξης νέων δρόμων.
Tην ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, κανείς δεν διασφαλίζει ότι θα υπάρξει συμφωνία. Αν ισχύει αυτό, τότε θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι και για αυτό το ενδεχόμενο.
